البیان فی علوم القرآن (کتاب)«البیان فی علوم القرآن» تالیف ادیب العلاف که پیرامون مباحث علوم قرآن نوشته شده، مؤلف در آن بعضی از مسائل علوم قرآنی را به روش ساده و قابل فهم برای اکثر، بیان نموده است. ۱ - معرفی کتاببعضی از موضوعات آن عبارتند از: اعجاز قرآن - نزول وحی - جمع قرآن ناسخ و منسوخ - محکم و متشابه - مکی و مدنی- و قسم‌های قرآن گرچه مطالب کتاب خیلی عمیق و علمی نیست و مؤلف پس از طرح موضوع شرح مختصری پیرامون آن بیان کرده و از بیان نظرات مختلف پرهیز نموده است ولی بیان مطالب در قالبی ساده و قابل فهم، از اهداف مهم نویسنده به شمار می‌رود. از مجموعه مطالب کتاب بدست می‌آید که مؤلف مطالب را بصورت جزوه برای تدریس در دانشگاه‌ها آماده نموده و پس از آن (بدون در نظر گرفتن ترتیب خاصی برای آنها) همه را در یک جا جمع و در دو جلد چاپ نموده است. ۲ - ساختار کتابکتاب ۲ جلد و دارای ۴۱ فصل (جلد اول ۲۱ و جلد دوم ۲۰ فصل) می‌باشد که فهرست مطالب آن به شرح ذیل است. ۲.۱ - فهرست موضوعات جلد اولجلد اول: فصل اول: قرآن نوری است از طرف خدای رحمن: تعریف و محتوای قرآن لغت قرآن- روش قرآن. فصل دوم: اعجاز قرآن: وحی اول- فصاحت و بلاغت در قرآن- داستانهای قرآن فصل سوم: احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم پیرامون حقیقت قرآن فصل چهارم: نزول وحی: عبادت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در غار حراء قبل از بعثت کیفیت نزول وحی در غار حراء- اولین وحی قرآنی- انقطاع وحی. فصل پنجم: کیفیت نزول وحی: - کیفیت نزول قرآن- اوضاع و احوال نزول وحی اوقات و اماکن و اسباب نزول وحی- اسباب نزول قرآن بصورت متفرق فصل ششم: ترتیب سوره‌ها و آیات : فصل هفتم: جمع قرآن در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : جمع قرآن و حفظ آن در سینه‌ها و کتابها حفظ قرآن در سینه صحابه - قاریان و حافظان قرآن از صحابه فصل هشتم: جمع قرآن در زمان خلافت ابی بکر: فکر جمع آوری قرآن- نامگذاری به مصحف فصل نهم: جمع قرآن در زمان عثمان : فکر نسخه برداری از مصاحف- آتش زدن مصاحف فرستادن مصاحف نوشته شده به نقاط مختلف کشورهای اسلامی فصل دهم: سیر تکاملی رسم الخط قرآن و چاپ آن: نقطه گذاری- چاپ قرآن فصل یازدهم: مکی و مدنی: راه شناسایی آیات مکی و مدنی فصل دوازدهم: اولین و آخرین آیه و سوره نازل شده فصل چهارم: سوره و آیه و کلمه و حرف (معنی آنها) فصل پنجم: قرائت قرآن فصل ششم: الاحرف السبعه (حروف هفت گانه) فصل هفتم: ناسخ و منسوخ : تعریف آنها- اقسام نسخ- فرق بین نسخ و بداء - نسخ حکم و تلاوت - از حد گذشتن (علماء) در ناسخ و منسوخ سوره‌ها و آیات طبق همین روش- اهتمام علماء به موضوع ناسخ و منسوخ فصل هشتم: آیات قرآنی و احادیث نبوی پیرامون رحمت و معامله نیکو فصل نهم: آیات ناسخ و منسوخ فصل دهم: کلمات غیر عربی در قرآن: عدد کلمات معرب (عربی شده) فصل یازدهم: تلاوت و قرائت قرآن از نظر قرآن فصل دوازدهم: قسم در قرآن مقدمه‌ای پیرامون قسم‌های قرآن فصل سیزدهم: قسم الهی: جواب قسم- حالات جواب قسم - مقسم فصل چهاردهم: انواع قسم (تنوع در قسم) - قسم‌های الهی به صیغه‌های مختلف فصل پانزدهم: قسم به بنی بشر- الفاظ قسم به بنی بشر- پرهیز از قسم دروغ فصل شانزدهم: قسم‌های الهی به جملاتی همچون: لا اقسم و فلا اقسم فصل هفدهم: ذکر سوره‌هایی که در آنها قسم وجود دارد فصل هیجدهم: ذکر آیاتی که در آنها قسم وجود دارد فصل نوزدهم: تعریف‌های قرآنی فصل بیستم: برخی از مناسبت‌های تاریخ اسلام . فصل سیزدهم: تعدد نزول و انواع آن: تعدد نزول با وحدت سبب تعدد نزول در مورد شخص واحد فصل چهاردهم: کیفیت نزول قرآن از نظر زمان و مکان: مثال نزول سوره‌ها و آیات در شب مثال نزول سوره‌ها و آیات در سفر فصل پانزدهم: صلح حدیبیه : آنچه که در بیعت رضوان نازل شده فصل شانزدهم: موضوع غرانیق: آنچه که پیرامون آن نازل شده- قصه غرانیق فصل هفدهم: حروف فواتح سوره‌ها: قرائت آنها- سوره‌هایی که دارای حروف مقطعه هستند- ترتیب و صیغه‌های حروف مقطعه فصل هیجدهم: آیاتی از قرآن کریم پیرامون خلق و تکوین انسان فصل نوزدهم: احادیثی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم پیرامون فضائل قرآن فصل بیستم: سجده در قرآن: سوره‌ها و آیاتی که دارای سجده هستند فصل بیست و یکم: بعضی از ایام مهم در تاریخ اسلام . [۱]
البیان فی علوم القرآن، ادیب العلاف، ج۱، ص۷-۳۲۵.
۲.۲ - فهرست موضوعات جلد دومفهرست موضوعات جلد دوم: فصل اول: تفسیر : معنای تفسیر- انواع تفسیر- تفسیر به ماثور و تفسیر به رای مشهورترین تفاسیر در این دو موضوع- معرفی برخی از تفاسیر بعضی از فرقه‌های اسلامی سیر تطور تفسیر- تفسیر در عصر جدید فصل دوم: بعضی از اهداف قرآن: تدبر و تفکر در آیات قرآن فصل سوم: محکم و متشابه : معنی محکم و متشابه- روش در محکم و متشابه- معرفی بعضی از آیات محکم- حکم آیات متشابه تفسیر متشابه از نظر علماء قبلی و بعد از آنها احادیثی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم پیرامون محکم و متشابه. [۲]
البیان فی علوم القرآن، ادیب العلاف، ج۲، ص۵-۲۸۶.
۳ - ویژگی‌ها۱- در اکثر مباحث سعی دارد که مخاطبین را به قرائت قرآن و ارتباط داشتن با آن و استفاده نمودن از محضر قرآن، تشویق نماید ۲- در مباحث اختلافی- نظرات مختلف را ذکر نمی‌کند و فقط اصل موضوع را توضیح می‌دهد (مانند بحث نسخ) ۳- با اینکه مذهب ایشان اهل تسنن است ولی در بعضی از مسائل با علماء امامیه هم عقیده است (مانند نسخ در تلاوت ) ۴- از مباحث قابل توجه این کتاب بحث قسم است که در جلد دوم از فصل دوازدهم تا بیستم حدود ۸۰ صفحه بصورت مفصل درباره آن بحث نموده است (انواع قسم- الفاظ قسم- جواب قسم و...) ۵- جلد دوم- فصل اول: در این فصل تفسیر در عصر جدید را مورد بحث قرار داده تفسیر در این عصر را به ۵ قسم تقسیم نموده سپس از شرح مختصری، برای هر کدام مثالهای را ذکر می‌نماید ۶- جلد دوم- فصل هفتم- در این فصل پس از تعریف نسخ و ذکر اقسام سه گانه آن، نسخ در حکم را فقط می‌پذیرد و معتقد است که نسخ در تلاوت و نسخ تلاوت و حکم، همان تعریف قرآن است ۷- همین فصل- نیز عنوانی دارد به نام: از حد گذشتن علماء در ناسخ و منسوخ که در آن توضیح می‌دهند که علماء سلف در بیان ناسخ و منسوخ چقدر زیاده روی نموده‌اند ۸- در جلد دوم- فصل نهم: در این فصل آیات ناسخ و منسوخ را طبق نظر و دیدگاه خود مطرح نموده و آنها را توضیح می‌دهد (۲۰ مورد را ذکر می‌کند) ۹- جلد دوم- فصل دهم: در این فصل پیرامون کلمات غیر عربی در قرآن بحث می‌کند: که آیا در قرآن الفاظ غیر عربی وجود دارد یا خیر ۴ - اشکالات۱- مطالب کتاب سیر منطقی ندارد و مطالب آن بصورت پراکنده مطرح شده است- به نظر می‌رسد که اصل مطالب بصورت جزوه درسی بوده آنگاه در کنار هم چیده شده و بصورت کتاب چاپ شده است. ۲- در بعضی از موارد پس از ذکر عنوان- چند آیه را ذکر نموده بدون اینکه برای آن شرحی بدهد مانند ص۳۸ ح ۲ ۳- بعضی از مطالب کتاب (مخصوصا جلد اول) از نظر علمی خیلی عمیق نیست ۵ - نسخه شناسیکتاب دو جلد است که متن آن عربی و جلد اول آن شامل ۳۳۱ صفحه و جلد دوم آن شامل ۲۹۵ صفحه و دارای مشخصات ذیل است جلد اول: ۱- کاغذ چاپ: عالی. ۲- نوع چاپ: کامپیوتری ۳- جلد آن: شومیز ۴- تاریخ انتشار: جلد اول سال ۱۴۲۰ هجری قمری جلد دوم: سال ۱۴۲۲ هجری قمری ۵- نوبت چاپ: اول ۶- انتشار: جلد دوم توسط: مطبعة الفارس (انتشارات الفارس) جلد اول توسط: مکتبة الفارابی (انتشارات فارابی) ۷- دارای فهرست موضوعات کتاب ۸- نویسنده: ادیب علاف ۹- کتاب: البیان فی علوم القرآن ۶ - پانویس
۷ - منبعنرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب علوم قرآن
|